Tahuantinsuyo Hatun Llulla
Tahuantinsuyo Hatun Llulla
HUQ PARTE
Germanico Vaca sutiyuq runap qillqasqan
Sudaméricamanta willakuy willakuyqa, aswantaqa Inka Imperiomanta, sapa kutim qawachikun Españapa colonia munayninkunapa lentesninwan, chaymanta qatiq historiamanta willakuykunawan, Europapa interesninkunawan, chaynallataq Américapi aswan traicionero aylluwan, "Inkakuna" ispañulkunata atipanankupaq yanapaqninwan llapa wakin ayllukunata, huk imperio nisqata paqarichispa. Historiamanta willakuyqa hunt’a kashan mana tupaqkunawan, waqllichiykunawan, llullakuykunawan, yuyaypi mana ruwasqakunawan ima. Kaypin qhawarinanchis allin yachachikuykunata:
Narrativa Histórica y Influencia Española:
- Sudamérica suyupi willakuy histórico prevalecienteqa anchatam influisqa kachkan español colonizadorkunapa hinaspa necesitasqankuwan. Indígena llaqtakuna ukhupi "qillqasqa simi" mana kasqanqa, tapukuypaqmi. Kanmi iñiy, valorniyoq registrokunata, Códice nisqakunatapas chinkachirqanku, mana acuerdopi kaqkunatataq upallachirqanku.
"Chiqap Historia" nisqamanta hamut'ay:
- "Chiqap historia" nisqa simiqa, Ispaña qhapaq suyup (historia real) nisqanman hinaqa, paykunap munasqanman hina willakuymi rikuchin, chiqap historiamanta sucesokunamanta t'aqakuspa. Tahuantinsuyo (Inka Imperio) invencionqa 1529 watapin pasaran, iskay wata manaraq cheqaq conquista qallarishaqtinpas, chaytan qhawarinanchis españolkunaq ruwasqan hina, manan auténtica entidad histórica hinachu.
Simimanta, Ñawpa pachamanta pantasqa yuyaykuna:
- Simiqa llavem entiendenapaq sichus llapan willakuy llulla kaptinqa. Quechua simiqa manam Inkakunap rimayninchu karqan. Aswanpas, chiqap kaqmi, inka runakunaqa Puquina simita rimaqku, aymarakunapa huk rimaynin. Puquina simiqa reypa rimaynin kasqanmanta rimayqa mana yuyayniyuqmi. Imaynan huk ejemplo hina morokuna Españata kamachirqanku 780 watakuna hinallataq España reinokunapas mana morisco, árabe nitaq huk simitapas rimarqankuchu, chay hinallataqmi inkakuna ancha yachaysapa kasqankurayku huk simita ruwayta atirqanku askha runakunapaq, kamachinkunapaqpas Kiwa, kichua, kichwa y quechua, es más allá de ridículo. Chiqap kaqmi, chay kichua rimaykunata rimaq ayllukunapa huñunakuyninmi karqa, chaytaqa Quitus-kitu runakunam rimarqaku, chaynallataqmi llapallan ayllukuna huk confederación ayllukunaman perteneceq, KIWAmanta hurqusqa rimaykunata rimaq. Ichaqa llapan willakuymi chinkachisqa kanqa chay simikunapi llapa llaqtakuna hunt’akuptinqa. Chhaynaqa, manan imperio kanmanchu, llaqtakunaqa manan inka simipichu kashan. Quechua willakuypa takyasqa kaynintaqa aswan hatun distorsión histórica nisqapi hinam qawana.
Cuentas Históricas nisqapi mana tupaqkuna:
- Historiamanta registrokuna inkakuna Viracocha (Wiracocha) simita quechuapi yupaychasqankuta niq, sasachakuyniyuqmi sichus Puquina kunan rimayninku karqan chayqa. Quipus (Kipo) nisqapa contabilidad nisqapaq llamkachisqa kayninpas, Chasquis (mensajeros) nisqapa sutinpas, historiamanta pantasqa willakuypa prueban hinam interpretasqa. "Quisquix" nisqa simiqa Kitu runakunap ñawpaq rimayninman, culturanmanpas aswan qaylla kananpaqmi yuyaychakun. Llaveqa calendarionkupas. Skhyris calendarioqa chayllapim ruwasqa karqa Sagsa-awan. Manan mayqen inka reypas hayk’aqpas yacharqanchu ima ninan kasqanmanta. Salvo Atahualpa.
Perspectivas Históricas Alternativas nisqa:
- Chay rimanakuyqa yuyaychakunmi chiqap historiaqa ayllukunapa huñunakuynin (Shyris=Scyris-Kitus) nisqawanmi tupan, paykunam rimayninkuta hukniray suyukunapi mastarirqaku. Yuyayqa kaymi: Imperio Inka, común hamut’asqa hina, aswan sasachakuyniyoq cheqaq historiamanta pantasqa willakuy kanman.
Sapanchasqa Willakuykuna hinaspa Revelación Histórica:
- Willakuypiqa churakuntaqmi sapanpa willakuyninkuna, ahinataq Carmen Atabalipa, Atahualpa mirayninpa willakusqan. Kay willakuykunaqa Sudamericano historiaq qhepanpi "cheqaq willakuy" rikuchiq hinan rikuchikun, takyasqa interpretaciones académicas nisqakunata sasachaspa.
Tukuchiy: Sudaméricamanta willakuykunaqa, aswantaqa Inka Imperiomanta, pantasqam kachkan, colonialpa influenciasninrayku, pantasqa interpretacionkunawan ima. Kay willakuykunata musuqmanta chaninchanapaqmi qayakuy kan, huk qawariykunata qawarispa, pruebakunatapas, chaykunam aswan allinta qawachinman suceso histórico nisqamanta, realidad culturalkunamantapas.
Exclusivo hinam punta kutita Shyrispa calendarionta hinaspa imayna llamkasqanmanta lluqsichichkani. Ñawpaqtaqa unuwanmi hunt’achiqku.
Sudaméricamanta willakuyqa yaqa llapanpiqa llulla willakuypa rurunmi, chaypi kaq runakunapa munayninkumanta hinaspa España reykunapa necesitasqankumanta. Llakikuypaqmi, chiqap willakuyqa sapa kutim miraymanta mirayman willakuptinpas chaykunaqa qarqusqa hinaspa mana qawasqa. Mana suficiente investigacion ruwasqachu, qallariymantapacha rikusqanchis hina, mana tupaqkunawan, ruwasqa willakuykunawan, sut’i llullakuykunawan ima hunt’a kasharqan. Español runakunaqa ventajayuqmi karqaku mana "qillqasqa simi" kasqanmanta utaq al menos chaymi willakuyqa. Creeni llapa Códexis" nisqakunata ruphachisqankuta, paykunaq contranpi kaq runatapas wañuchisqankuta.
Ñawpaqtaqa entiendenanchismi "historia real=historia real" niyta munan "España reyal" nisqaman hina historia, imachus reqsisqa kananta munasqankupas. Ichaqa kayqa hukniraymi karqan cheqaq willakuymantaqa. Chayraykun cheqaq historiata entiendenapaqqa entiendenanchis imakunas transpirasqa, imakunachus cheqaqtapuni pasaran chay Tahuantinsuyota inventanapaq. Ispaña runakunam chayta ruwarqaku.
Llakikuyqa Oxford, Harvard, Yale llaqtakunapi mana yuyayniyoq llullakuykunatan horqoshanku, yachachishanku ima, ahinataq "Quechua simiqa Inkakunaq rimayninmi karqan" CHAYQA LLUQAN, loco hinapaschá nisunman, ichaqa "elite" nisqapas rikch'akunmi ( Enlilites) sapa kuti kallpachakunku ENKI ayllumanta llapa rastrokunata chinkachinankupaq. Cheqaqtapunin, tukukuykama leespaykiqa rikunki ima niy munasqayta. Imaynaña kaqtinpas, "simiqa" huk Inka Reinomanta otaq aswan pisita huk imperiomanta llapan llullakuynintan sut'inchan. Kichua simiqa Quitus=Kituspa rimayninmi karqan, chaymi mana debatinapaqchu nitaq discutinachu, chaymi HECHOS. Manam haykapipas inkakunapa rimayninchu karqa; Chiqapmi, Atahualpaqa Kilago utaq Quilago sutiyuq KITUS princesapa churinmi karqa chaymi, Atahualpa rimaynin karqa. Ayllumanta aylluman Colombia suyupa urayninmanta Chilekama aswanta quichua simita rimanku, huk qanchis chunka simikunatapas, manataq huk runapas PUQUINA simita rimanchu, Inkakunapa siminqa wañusqa simim. Imaynatas chay llapa ayllukuna chay simita hap’irqanku chayta hamut’ayqa, Sudaméricaq cheqaq historian entiendenapaqmi, mana chayqa, manan imapaqpas valenchu. Tupanachiyllawanmi Roma qhapaq suyuqa latin simimanta herencianta saqerqan, latin simimanta hamuq simikunatapas italiano, kastilla simi, portugués, galicia, catalán, venezano, rumano, lobardo, sicialino, esperanto simikunatapas. Sudaméricapi aswan ayllukuna KICHUA rimaykunata rimanku. Ichaqa llapa chay ayllukuna kashaqtinpas sut’i pruebakunaña kaqtinpas, traicionero aylluq llulla historiantan tanqashanku. Mapamanta borrasqa llaqtakunata allinta t'aqwirispa, hinallataq llapan llaqtakuna quichua simipi kasqanpas, aswan sonso runatapas rikch'arichinan, ichaqa mawk'a willakuykunaqa hinallam kachkan, llapan "Imperio Inca" nisqa mana imapaqpas valeptinpas mayqinpas.
Astawan sut'inchasunchik imarayku "simi" ancha chaniyuq kasqanmanta. Inka simiqa aymaramanta rimay kaptin, kunan wañusqa simi Puquina sutiyuq. ¿Allinchu kanman? Chay llulla willakuykunaqa willawanchikmi inka adorasqa "Viracocha=Wiracocha, ichaqa chaymi huk sasachakuyta paqarichimun. Wiracochapas kichua simipim kachkan, chaymi nin "Yuraq runa quchapa" Ichaqa chaymi huk suti chaymi kichua hinaspa quechua simikuna niyta munan chay kikin, ¿imaynatataq entiendesunman inkakunapa PUQUINA rimaq ayllun Kitu Diosta yupaychasqankuta, chaynaqa, ¿creenanchikchu Sudamérica lawpi inkakuna huk Diosta yupaychasqankuta, chay diospa sutinqa quichua simipim kachkan, chay rimaytaqa manam yacharqakuchu icha llamk'achiyta Atahualpa huk Quito princesapa churin Inkakunap Reynin kanankama Niwarqanku Inkakuna Quipo (KIPO) nisqapi sayasqa sistema de contabilidad nisqayuq kasqankuta, ichaqa españolkuna chayta ñawpaq sutimanta tikrarqanku quichua simipi mayqinchus Kiskiex-Quisquiex karqa, "mensajeros de los Kitus" yapamanta QUIto referencia Imaraykuchus tukuy sistema carreteraqa Shyris ayllukunap confederaciónninwan kamasqa karqa. Kitusmi karqan, Sumeria simipiqa "chay cheqaspi tiyaqpa tiyasqanmi" Kitu runakunan karqan, paykunan rimayninkuta llapa huk qhapaq suyukunapi mast'arirqanku chaymi simikuna kiwa, kichwa, kichua sutiwan reqsisqa karqan. Imaraykuchus pachak watakunañan huk confederacion ayllukunata paqarichirqanku, chay ayllukunaqa thak kawsaywanmi yanapanakurqanku.
Imachus pasasqanmanta entiendenapaqqa entiendenanchismi imayna pasasqanmanta.
Willasqaykichikqa sutillatam yuyarini rimasqa willakuyta quwasqanku punchawpi hatun mamay Carmen Atabalipa, Atahualpa qipa kawsaq miraynin, kaymi willawarqa chiqap willakuyqa karqa. Yaparqanim t’urumanta tablamanta tikrasqakunamanta rimaykunata, chaykunam 1970 watapi hatun mamaypa niwasqanmanta allinta yanapan.
Escri (Shyri) qhapaq suyu
Shyri Reinoqa unayñam kamasqa karqan, Scyri karqan manan Shyrichu, españolkuna cambiarqanku. Hatun mama "Awan"pa kamasqan matriarcal sociedadmi karqan. Yaqa llapan Sudaméricapi runakunaqa genesninkutam apanku, Awanqa Adapawan Titiwan kimsa kaq warmi churinmi karqa, Awanqa Eridu rimaypiqa "princesa" niyta munarqa, payqa yachaysapa Enkipa punta kaq runa willkanmi karqa, Kainpa sullka ñañan hinaspa warmin hina payqa Cainwan kuskan apasqa karqanku, wawqenkuta Abaelta envidiakuspa wañuchiqtin.
Awanwan Kainwanqa Ninurta carropi apamusqaku, El Chimborazowan El Cotopaxiwan chawpipi kaq wayq’opi tiyanankupaq. Chay lugarta suticharqanku "La Mana" nispa chaymi niyta munarqan Cosecha nisqa cheqas" Kay Pachapi aswan ch'uya unuqa huk machay ukhupin tarikurqan. Chaypin Kainwan Awanwan tiyarqanku hinaspan chunka iskayniyoq wawayoq karqanku. Sapa ususinmi sapanka churinpas reykunan reinakuna ima kapurqanku Sudamérica ayllukuna Ichaqa hamusharqanmi huk Hielo pacha, hinaspan aswan Norteman rinankupaq yuyaykusqaku, chaymi Imbabura llaqtapi tiyarqanku Awanpa chunka iskayniyoq wawankuna ñawpaqtaqa Kitus, Kayambies, Karaenkies, Atumtakies, Kotacachies ayllukunata kamarqanku. Imbayas, Kahuaskies, Wancavilcas, Natabuelas, Awochawas, Kochaskies y Waoranies Paymi sapakama huk yachayta yachachirqa, churikunaqa taytanku Kainwanmi yacharqaku, warmi churinkunamanmi yachachirqaku cerámica, away, hinaspa textil, bordado, sombrero ruwayta qawasqaykiman hina. Sombreros nisqakunatan ruwarqani (cheqaqtapunin hatun mamayqa aswan admirakuypaq sombrerokunata ruwaq cabuyawan otaq muhu pajakunawanpas ayllukuna ukhupi imakunatapas. Kitu aylluqa yachachikuykunatan qatikusqa, hinaspan huk sapaq hinallataq ancha allin ñawpaqman puriq civilización nisqa paqarichisqa karqan, huk ayllukunaq huñunakuyninpi sayarispa, paykunan hatun Reinoman qolqeta qorqanku. Paykuna organizadores karqanku, Kachataq kamachiq karqa. Chiqamanta, tukuy chaykunaqa yawarwan riqsinakusqankumanjina karqa. (yuyariy kay willakuyqa qanchis wataypi kashaqtiymi willawarqanku, unayña manaraq 1970 watapi Anunnaki runakunamanta imatapas leeshaqtiy) Paypa nisqanman hinaqa, Kainwan Awanwanmi iskay pachak wata kawsarqanku. Kainqa ñak’arichisqan kawsarqan wawqenta wañuchisqanmanta, wawankunapas chayta ruwayta manchakuspanmi Awanqa yachachirqan wawqe-panantinpi kawsanankupaq, chaymi sapankanku kapuqninkuta rakinakunanku karqan, cambiananku karqan ima. Paykunaqa cuidanakurqankun, defiendekunankupaqtaqmi wakin churikunata qorqanku, chaymi defiendeqkunaq ayllunta paqarichirqan. Kain 200 watayoqña kashaqtinmi Ninurta hamusqa taytan Adapa wañupushasqanmanta willananpaq, Kainwan Awanwanmi llapa wawankunata Eridu llaqtaman apasqaku. Chaypim qawarqaku Edén huerta imayna kasqanmanta, chaypim Awanwan Kainwan wiñasqanku llaqta. Chaypin tuparqanku hatun taytanku Enkiwan, hatun mamanku Damkina Ninkiwan, paykunatan Awanqa maman hina munakurqan, respetarqan ima. Enki qhipaman hamusqa ima kamasqankuta qhawananpaq hinallataq Kaliman gustayninta hap’isqanmanta, Enkiqa askha imaymanakunatan yachachisqa, chay qhepamantaq Kaliqa Karaenkies aylluta kamarqan, chaymi Enki qatikuq niyta munan. unu hunt’aykusqañan, kawsaqkunapas orqokunapin kasharqanku. Qhepamanmi unu hunt’ay hamurqan, kawsaqkunaqa orqokunaman ayqekuqkunallan karqanku. Tukuy imapas rit’i, t’uru, q’omer ukhupi p’ampasqa kasqa. Paykunaqa tukuy imamantam qallarinanku karqa. Kainwan Awanwanqa unu hunt’aypi wañusqaku.
Ñawpaq runakunaqa Kainpa, Awanpa mirayninmi karqan. Kainqa América orqokunamanmi qarqosqa karqan, wawankunapas urqukunapin ñawpaq ayllukunata kamasqaku, mast’arikusqankuman hinataqmi ñankunata ruwarqanku paykunapura t’inkinakunankupaq. Unu hunt'aykusqan qhepamanmi kawsaq runakunaqa Ninurta kamachiman tukuchirqanku. Payqa qoritan tarisqa. Neflim runakunamanta askha kawsaq runakunata, Igigi runakunaq churinkunata, warmikunatawan apamusqaku, chay qorita apanankupaq carretakunaq puertonkunata ruwanankupaq. Llapan Nazca wayq’o, Paracas, Wancavilicas suyukunapas chaykunawanmi unuwan hunt’aykusqaña kasqa. Supaykunapa churinkuna, mana judío runakunatam suticharqaku. Hatun atiyniyoqmi karqanku, ancha yachaysapataqmi karqanku. Ninurtawan Anunnakikunawan pikunachus kichua simipi Yukai nispa suticharqayku, chay yuraq qharikuna hatun atiyniyoq, yuraq runakuna hamurqanku hatun hanaq pacha barcokunapi, wakin mosoq runakunata apamurqanku sagrado Titicaca qochaq ladonpi hinallataq Titiawan llaqtawan, Ichaqa Kitukuna Karaenkies Paykunaqa wichay ladollapi qhepakuspan libre kayninkuta, costumbrenkutapas waqaycharqanku, askha ayllukuna kamasqaña, llaqtakunapas Amazonas mayu urayman mast’arisqaña, Hatun Mayu. Qhepamanmi llapa wawqe-panantin ayllukunawan, llapan hatun kiwa simimanta hamuq simikunata rimaqkunawan, allin yachaysapa sistemata paqarichirqanku. Sapa ayllum imapipas especializakunanku karqa, chaynapi ruruchiypa lluqsiyninta yapanankupaq, paykunapura yanapanakunankupaq, chaynallataqmi huk sistema de trueque nisqa ruwanankupaq, chaymi llapa runapaq chanin kanqa. Llapan ayllukunaq yanapayninmi karqan sasachakuy pachakunapaq sapa qanchis watamanta pachaq t'ikrakusqanrayku chaytan kunanqa reqsinchis "efecto el Niño" nispa Escrispa kamachisqanpiqa sapa ayllun wiñarqan llapa llank'aykunapi, hinallataq ayllukunapura yanapanakuy, hinaspan aswan yachaysapa ñanta paqarichirqan sistema llapan ayllukuna ukhupi, chay ayllukuna Kitu runakunaq rikch’aynin simikunata hap’irqanku, rimarqanku ima. Kiwa, kichua, quechua, y quichua hablado. Quisquiex=Kiskiex=Chasquies nisqakunaqa usqhaylla phawaqmi karqanku chaymi sapa p’unchay llapa ayllukuna ukhupi rimanakuykunata aparqanku. Ichaqa ayparqanmi yanapanakuyta paykunapura hinallataq llapa ayllukuna ukhupi, wakin kutikunapitaqmi ayllukuna mana mayqen chay simitapas rimashaspapas paykunawan truequeta atiqku ahinataq Chibcha, Tsafiki, Cayapo rimaq ayllukuna. Paykunaqa identidad culturalninkuta waqaycharqanku ichaqa paykunapura yanapanakuyta atirqanku. Sapanchasqa ayllukunap suyunkunam karqan, aswantaqa Amazonas suyukunapi hinaspapas aswan achkanpi sapallanku saqisqa karqanku, aswan maqanakuq ayllukunapas kikinkumantam kawsarqanku ahinataq Huaoranies, Achuar, Shuar, hukkunapas. Hatun wiñariymi pasarqa achka llaqtakunapi, kunanpas pakasqam kachkan. Cofanesmanta Llanganatikamaqa pichqa llaqtakunam kan. Quixokunaq llapan imperionmi karqan, LLanganaties nisqakunaq hatun Reinon karqan, Kainpa Awanpa aswan hatun mirayninkuna, chiqan mirayninkuna, Morona Santiago suyupitaq iskay llaqtakuna pakasqa kashan. Bolivia, Brasil, Paraguay suyukunapi yunkakunapiqa askharaqmi kan, huk ruwayman dedicasqa. Llapallanmi tarikunman, chaymi qawachinqa rimasqay chiqap kasqanmanta, nispanmi nirqa.Wakin ayllukunaqa textilkunapi especializasqa karqanku, wakintaq qorimanta, wakintaq específicamente chakra llank’aqkuna, wakintaq michiqkuna, wakintaq estructurakunata, wasikunata ruwaqkuna, hinaspan yanaparqanku hatun estructurakuna wiñachiypi t’ikarispa, hatun llaqtakuna ruwaytapas ayparqanku Ollaytambo-Ulacc hina -tayta-ampu (niyta munan entiendey-tayta-quy rimayta) Urubamba (huk llaqta q'illaykunata, quri ruruchinapaq ima) paykunaqa Kipos nisqawanmi yupayta ruwarqanku, chaymantataqmi Quisquiex=Chaskies nisqawan llamk'achirqanku. Llaqtanku sutichasqa karqan Kitu, Karaenki, Urkuki, Atuntaki, Kayambi, Ullaytambo hinallataq paykunaqa reqsirqanku ñawpaq llaqtakunata mana hayk’aqpas ruwarqankuchu ichaqa Pre diluviano llaqtakuna karqan Cuzco hinallataq Puma Punku. Ancha mawk’a ñawpaq taytakunamanta ayllukuna karqan ahinataq mana judío ayllukuna, urmasqa angelkunaq miraynin ayllukuna karqan, Bibliaq nefilinkuna, chaykunan karqan Huancavilcakuna, Huaytarakuna, Huancavilicakuna, Paracaskuna, Cahuachikuna Nazcamanta, hinallataq Tiwanaco =Titi+Awan) huk llaqta, Kainpa mamanta, Kainpa warmintapas, Adapa warmi churin Titipa ñawpaq warmi churintapas yupaychaspa sutichasqa. Wak ayllukunaqa tukuy wakinkunap amachayninpi qusqa karqanku chaytaq Quitus=kitusmanta, Atuntaquies=Atumtakismanta, Imbayasmanta ima karqanku. Mapa de Verdano Monte kamasqa hinaspa llamk'achisqan Planisferio rimanakuypaq 1567 watamanta 1589 watakama kanmi achka llaqtakuna Quito sutiyuq, Quito pruwinsya, Quito llaqta, San Francisco de Quito llaqta, Cuquito llaqta, chay medios son de Quito, y Iquito y Quico y Quixos.
Aswan importante kaq. 1450 wata muyuriqpi huk maqanakuq, maqanakuq aymara ayllu, puquina simita rimaq, aymara runakunaq rimaynin, Kainpa chiqan ayllun kasqanmanta rimarqanku, chaymi INKA, Kain qhipaman nispa sutichakurqanku. Aymara suyukuna hawapi huch’uy ayllukunata atipayta qallarirqanku, ñawpaq kamachiyllatataqmi hap’irqanku, yawar ch’uya kayninta waqaychanankupaq, ch’uya kanankupaq kikin ñañanwan kasarakunanku karqan. Pachakutikqa Cañari aylluta atipasqaku, suyunkutaq q’otuywan ch’unqasqa karqanku. Pachakutikpa churin, Tupac Yupanquiqa Cañari princesawan kasarakusqa, kay kasarakuymanta, Huayna Capac paqarisqa, musuq Emperador hina saqisqa. Huayna Capacqa mana khuyapayakuq wañuchiqmi karqan. Llapan ayllunta, llapa wawqinkunata, panankunata raymichakunankupaq mink’aykusqa chaymantataq tukuy mana allinkunata venenowan churaspa kasukuq panankunallata saqisqa. Qhepamanmi Quituspa territorionkunata, llaqtankunatapas hap’iyta yuyaykusqa. Watakuna awqanakuyqa manan chayta aypayta atisqachu, ichaqa qhepamanmi, taytanpa ruwasqanman hinapuni ruwasqa, chaymi Quitu princesawan casarakurqan 1500 wata hina, chay unionmantan Atahualpa paqarirqan. 1531 watapaqqa Atahualpa musuq Musuq Rey Quituspa Inkakunappas tukurqan. Ispañulkuna chayamuptinsi, Inka runakunaqa chay situacionta aprovechaspanku, ispañulkunap yanapaqnin karqanku, Scri qhapaq suyuta ch'usaqyachinankupaq. Chayqa Pizarropa ambicionninwan kuskam llulla imperiota paqarichinanpaq rimanakurqaku. Kunan punchawmi unuwan huntasqa kachkanchik sapa kuti referenciawan chay hatun wasikuna Ollaytambo/ Ullataytaampu hina; Sachsahuayman/ Sagsagama, Cuzco, Machupicchu ima nirqanku llapankutaqmi nirqanku chay llaqtakunaqa inka llaqtaq hatun ñawpaqman puririsqanmanta ejemplokuna kasqankuta. Ichaqa kaypim kachkan sasachakuyqa. Tukuy chay llaqtakunaqa Quitu simipi sutiyuqmi. Aswan sasachakuyraqmi, inkakuna chayna manchakuypaq monumentokunata ruwayta yachasqankuta allinpaq hapispankupas, yapa-yapamanta rimaspankupas, chiqapmantaqa, Santo Domingo yupaychana wasiqa Coricancha llaqtapa hawanpim ruwasqa karqa, ichaqa chayna sutiqa waqaychaymi Qurimanta Quitu simipi. Chaymi, quichua simiqa inka runakunaq rimasqanta ruwayta, llullakuyta munarqanku. Chaymi borrarunku llapallan wakin ayllukunata Moche, Huaytara, Chavin, Chachapoyas, Quitus, Cañari etc. Kaypim kachkani mana chayna kasqanmanta willanaypaq. Ñuqaqa Atahualpa chiqan mirayninmi kani. Chay willakuytaqa hatun mamaymi willawarqan manataqmi creeyta munarqanichu, tukuy kawsayniytaqmi chay willakuyta qonqayta munarqani, manataqmi ima willawasqanmantapas llakikurqanichu. Ichaqa manañam upallakuyta atinichu.
Chayna wasiqa pipas mañakusqanmanta aswan allin prueba kasqanmi. Atahualpa kamachiyta qurqan ama hayk'aqpas wasip pakasqa kayninta invasorkunaman qunanpaq, chaymi inkakuna Ispaña invasorkunap hukllanakurqanku Quitus Atahualpa Emperadorta atipanankupaq. Ichaqa manan hayk’aqpas yacharqankuchu ñawpaqpi hina hatarichiyta. Manan huk wasillapas kanchu Inkakunaq 1532 watamanta qhepaman ruwasqa imaynan chaykama Quitukuna, Quitukunaq ayllunkuna aliadokuna ruwarqanku hinata, ñawpaqtapas ruwarqanku hinata. Chiqaptaqa, hatun mamaypa nisqanman hinaqa chaymi karqa Chachapoyakunamanta, Huaytara ayllukunamanta yachay. Chavinkunapas hatun wasi ruwaqmi karqanku. Quito aylluta Muchuchinapaq, wichayman kacharqanku maypichus chaypacha Quico sutiyuq karqa. Chaypi Quito musuq llaqtata kamarirqanku. Chiqap Quitotapas, Escritapas ch'usaqyachisqa, thuñichisqa, llaqtakunata sut'inchanapaq hunt'asqa llulla willakuy kamasqa karqan. Arí, chhaynapin llullakuyta apankuman. Ichaqa manan imapas sentidoyoqchu. Manan kanmanchu karqan mana rimaq imperioqa. Inkakunap qhapaq suyunqa ruwasqa karqan, hinaspa inventasqa karqan.
Sudamérica suyuta atipasqanku pachaqa, entiendenanchismi, Tordesillas nisqa rimanakuy (portugués simipi: Tordesillas nisqa rimanakuy) anchatapuni yanaparqan imakunachus cheqaqtapuni pasasqanpi, aswantaqa Tahuantinsuyo nisqa llulla, allin qhawarisqa Imperiota inventanankupaqmi kallpacharqan. Kay rimanakuyqa Iwrupa qhapaqkunap Iwrupa qhapaq suyunkunap mana awqaq suyunkunap rimanakuyninmi karqan, 7 ñiqin qhapaq raymi killapi 1494 watapi Kastilla llaqtapi Tordesillas llaqtapi Isabelpa, Fernandopa, Castillap, Aragón nisqap kamachiqninkunap, huk ladumanta, firmasqa karqan , huk ladumantaq Portugal nacionmanta rey Juan II nisqapa. Chay rimanakuyqa Atlántico mama quchap, Musuq pacha (América) nisqap purinapaq, atipanapaq suyukunap rakiynintam churarqan, huk chiruwan, Cabo Verde islakunamanta 370 legua karullapi, España, Portugal, coronakuna mana ch'aqway kananpaq wakin Iwrupa suyukunapas. Ruwaypiqa kay rimanakuymi Portugués reinoman, huk Europa runakunamanpas garantizarqan España mana Cabo de Buena Esperanza nisqaman rinanku ñanpi hark’akusqanmanta, hinallataq viceversa: ñawpaq kaq mana chayta ruwanqachu chayllaraq tarisqa Antillaspi. Kay rimanakuyman hinaqa, Europa runakunapura mana awqanakuy atikunmanchu, paykunaqa chay llaqtayuq runakunata sirwiylla kanankupaq, kapuqninkunata suwakunankupaqpas yuyaykunkumanmi. Chay territoriokunapi hatun ayllukuna utaq indígena imperiokuna tarikuptinkuqa respetasqa kanankupaqmi rimanakusqaku. Chayraykun Españaq allinninpaq karqan, hatun imperiota tarisqankuta nisqanku, huk Europa suyukuna mana chayman haykunankupaq chaymi suposicionqa kamasqa karqan, españolkuna Tahuantinsuyota inventarqanku. Ichaqa cheqaq kaqta t’aqwisun chayqa, manan hayk’aqpas kay imperioqa karqanchu. Chay pruebakunaqa ancha hatunmi Sudamérica lawpi. Achka ayllukunapa kaynin kikinmi, chaymi 500 wataña españolkuna atipasqankumantapas qallunkutapas, costumbrenkutapas waqaychanku, chaynallataqmi qanchis chunka masnin rimaykunapipas Sudamérica ayllu ayllukunamanta Inka simiqa mana kanchu, pisillata sutichanapaq, mana haykapipas tupasqankutapas chay supuesto inka aylluwanqa Ecuadorpi Achuar, Shuar, Tsachilas nisqakunatam kapuwanchik. Ancha unaymi Chilemanta Colombiakama achka ayllukuna sutichanapaq. Ichaqa t’aqwirisun imakunachus pasasqanmanta.
Cristóbal Vaca de Castropa ñawpaq kaq anécdotanmi huk rikuchiyta quwanchik. Vaca de Castro sutiyoq runata 1540 watapi España nacionmanta rey Carlos kachaqtin, Pizarros runakunawan cuentata allichananpaq, chaytan sut’inchasun qhepaman, iskay kaq t’aqapi. Ichaqa Popayán llaqtaman chayaspa, Vaca de Castrota chaskirqa Sebastián de Benalcázar (Bealcázar sutiyuqpas, Moyano y Cabrera sutiyuqpas), Benalcázarqa kunan pacha Quito, Cali, Pasto, Popayán llaqtakunata kamaqmi karqan. Vaca de Castroqa judío miraymantan karqan, ancha hatun simi yachayniyoqtaqmi karqan askha simikunapi yachachisqa kasqanrayku, chay simikunapin karqan hebreo arameo, griego, latín simikuna, hinallataq francés, inglés, hinaspa catalán simipi. Benalcázar cuentata qoshaqtin, kamachikusqan territoriokunata watukunanpaq pusashaqtin, cheqaqtapunitaqmi kamasqan llaqtakunata. Vaca de Castro payta tapusqa "Imaraykutaq inka nispa sutichaspallapuni kanki (imaynatataq qallariypiqa Inkakuna kasqankuta inventawanchik) ancha sut'ita llapan kay runakunaqa hukniray ayllukuna, hukniray costumbrekuna, simikuna ima kaptinku? Hinaspapas chaymi Popayán chawpipi". (kunan Colombiapi) Cali, Pasto, Quito, chay pacha chiqap Quico sutichasqa llaqta, chiqap Quitotaqa Indígena ayllukuna pakasqa waqaychaqku hinaspa huklawkunapipas kasqa (kunan Quitoqa ñawpaq Quico kasqanpi, kunantaq chay... Ikwadurpa uma llaqtan) paykuna ukhupi achka ayllukuna karqan: Chibchas, (Chibchen simi) Salchallillas (zapotecoswan tupaq simita rimanku), Cayapas (Cayapo simi), Imbayas (kichwa simi), Atuntaquies (kichwa simiwan quichua simiwan chaqrusqa), Natabuelas (lengua mixta, Cayapo y norte quichua), Otavalos (dialecto Runa Shimi entre Puquina Cañari y quechua) Caranquies (lengua cara kichwa), Quitos (lenguas y dialectos kiwa y quichua) Cayambes (lengua goraymi/kichwa), Tsachilas (Tsafiki simi) Vaca de Castropaqqa chaypachaqa manam atikurqanchu "Inka/Inka" sutiyuq qhapaq suyuta, mana mayqin ayllupas chay Imperio nisqa simita rimaptin. Chayna anomalía nisqataqa manam pipas entiendenmanchu. Popayánwan kunan Quitowan chawpipi kaq ayllukunamantaqa MANAM mayqin ayllupas karumantapas inka simitaqa rimaqchu. Perú suyupiqa aswan achka ayllukunam qichwata rimanku, manam pipas PUQUINA simita rimankuchu, chaymi inkakunapa rimaynin, manataqmi haykapipas quichua nitaq quechuachu karqa, inglés simipi achka qillqakuna llullakusqanman hina. Nitaqmi mayqin ayllupas Puquina rimaq Inkakunaman rikchakuq costumbreyuqchu karqa, aswanqa Otavalo ayllullam Puquina Cañariwan Quechuawan chaqrusqa Simita rimaq. Hinaspa kunankamapas kay ayllukunaqa hukniray rimayninkuta, hukniray siminkumanpas rimashanku. Reparananchismi kay ayllukunaqa hukniray rikch’ayniyoq kasqankuta. Ejemplopaq, Esmeraldas provinciapi tiyaq Cayapas ayllu
chay pachaqa q’alalla kawsaqku, manataqmi hayk’aqpas Inka kamachiy nisqankupichu karqanku. Paykunaqa kikin rimayninkuta rimanku hinallataq aychapiqa aswan rikch’akunku olmec runakunawan huk ayllu sudamericanamantaqa, hinaspapas niyta munani ancha yana qarawan ancho siminwan, manan tupachiyta atinkuchu ni aychapipas nitaq qara colorpipas Tsáchilakunaq puka qarankuwan, kashaspapas chayna hichpallapi, huknin ayllu Esmeraldaspi Imbaburapi hinaspa huknin ayllu Pichincha Provinciapa waqtanpi. Wakinqa yana qarayoqmi kanku, askhan chay tiempopiqa yaqa q’ala kawsaqku, wakintaq orqokunaq q’oñikuyninta aguantanankupaq sasa p’achayoq. Wakintaq Tsachillas hina puka qarayuq, wakintaq sumaq k’anchariq qarayuq. Ichaqa aswan admirakuypaqraqmi, manam mayqinpas kay simikunapipas, rimaykunapipas INCA nitaq INGI nisqa simiqa karqachu. Benalcázarpa kutichisqanmi ima chiqap pasasqanmanta kamachikuyta quwanchik. Benalcázar kutichin Vaca de Castroman. "Chaykunaqa Pizarropa kamachikuyninkunam, sapa ayllu tarisqanchiktaqa Ingi nispam sutichananchik" Kaywan tupaspa Vaca de Castroqa Quito llaqtata paqarichinanpaqmi tantean hinaspam Quitopa Audiencia Real nisqa kamayta kamachin.
Chaypachan Vaca de Castro repararqan Pizarro, Luque, Almagro ima, ambición nisqawan kallpachasqa, hinallataq portugués reina Pizarroman qosqan gobernadora kayta allinta hap’ipakuspa, mana kaq imperiota ruwashallasqankuta. Chayqa kamasqa kasharqan. Kimsa razonkunarayku "Tahuantinsuyo" nisqata inventaspa. Chaykunamantaqa manan mayqenpas huk imperio kasqanmantaqa tuparqanchu. Kimsa razonkunam karqa:
1.- Tordesillas rimanakuy hinaspa chayrayku España Reypa allinninpaq, nativo imperio kasqanmanta ninanpaq.
.
3.- Luquepa, Papaq interesninta representaq, Iglesia Católica nisqawan, Almagrowan Pizarrowan ima, kamasqa yanapanakuywan qolqe churay.
Tratado de Tordesillaspaq riqsisqa kaptinpas, Atlántico mama quchapi frontera nisqa rimanakuy hina, 1494 watapi firmasqa, huk rimanakuypas Tordesillas llaqtapi firmasqa karqan, chaymi mama quchapi challwakuykunata Cabo Boujdourwan Río de Orowan chawpipi, hinallataq Reino de Fez Norte de África nisqapi. Carlos V Ispañap qhapaqninmi karqan, Piruwta hap'iyta ruraptinku. Carlos V (payqa curiosamente Luis Enrique director técnicopa kawsaq retratonman hinam) karqa Felipe I sumaq rikchayniyuq, Castilla reypa, Juana la Locapa churin. Taytanmanta hatun tayta-mamanqa Santo Romanu qhapaq suyup kamachiqninmi karqan Maximiliano I, María, Borgoña Duquesa, mamanmanta hatun tayta-mamantaq karqan Isabella Castilla Imanta, Fernando I Aragón, Ispañamanta Roma kathuliku reykuna. 1506 watapi taytan wañupusqan qhepamanmi Charlesqa yaqa 12 watanpi kasharqan, paytan uywarqan taytanpa tia Margaret Austria nacionmanta, payqa Holanda nacionpi regente karqan. Espiritualpi pusaqninqa karqan Utrecht llaqtamanta Adriano teólogo (qhepamanmi Adriano VI papa), devotio moderna nisqa movimiento nisqapi, religionpi, educacionpipas mosoqyachiy movimiento nisqapi, chaymi Llaqta runakuna ukhupi qelqayta yachanankupaq kallpacharqan.
Importantemi entiendenanchis Carlos V ima contextopi kamachikusqanmanta, imaraykun “historia” nispa vendewasqanchis imakuna pasaran, cheqaq insultotaqmi kanku yachayninchispaq. 1515 watapin Carlosqa Borgoña llaqtapi duque kapurqan, hinaspan Holanda nacionpi gobiernota hap’ikapurqan. Pisi tiempollamantan ruwayninkuna mast’arikurqan. 1516 watapi 23 enero killapin Fernando II wañupurqan. Chayraykun España nacionpi sucesión nisqa sasachakuyqa astawan yapakurqan, Fernandoq testamentonpi nisqanman hinaqa, Carlosqa mamanwan kuskan Aragón llaqtapi, Castilla llaqtapipas kamachinan karqan (paymi ichaqa nervioso onqoywan ñak’arirqan, manataqmi hayk’aqpas kamachirqanchu) . . Hinaspapas, chay testamento nisqapin kamachikurqan Francisco, cardenal Jiménez de Cisneros, Toledo llaqtapi arzobispo, Fernando, Isabelpa aswan atiyniyoq yuyaychaqninkunamanta huknin, Castilla llaqtapi kamachikuyta umallinanpaq. Ichaqa Bruselas llaqtaman ayqikuq Fernandopa Ispaña awqankunam chay testamentota chinkachiyta atirqanku, 14 ñiqin ayamarq'a killapi 1516 p'unchawpi Carlosta Bruselas llaqtapi rey kananpaqmi suticharqanku, Aragón, Castillamanta Carlos I sutiyuq. 1517 watapi septiembre killapin España nacionman chayaran, chay nacionqa manan costumbrekunataqa reqsiranchu, rimaynintapas pisillatan rimayta atiran. Chaypin Borgoña nacionpa kamachisqan gobiernota sayarichirqan, chay gobiernoqa huk nacionkunaq gobiernollanmi karqan. 1519 watapi Alemania suyupi rey akllasqa kaptin (abuelonpa rantinpi, Maximilian I kamachikuqpa rantinpi), iskay wata kuskan Españapi kasqanmanta, Carlosqa mana kusisqa, mana samayniyuq runakunatam saqirqa. Adriano, paytan regente churarqan, manan kallpasapachu karqan chay pacha qallariq castellano comunerokunaq hatariyninta hark’ananpaq. Charlespa yanapaqninkunaqa, candidatonkuq Alemaniamanta ñawpaqninmanta aprovechaspa, Alimanyapi akllanakuy votokunata rantispa (aswantaqa Fuggerpa atiyniyuq qullqi waqaychaq ayllunpa qusqan qullqiwan), atiyniyuq awqan Franciamanta Francia Imanta kamachikuq kananpaq akllasqata atirqanku. 1520 watapi octubre killapaqmi Carlosqa Aachen llaqtapi Alemania nacionpa reynin kananpaq coronasqa karqan, chay tiempollapitaqmi Roma nacionmanta akllasqa kamachikuq sutita chaskirqan. 1521 watapi primavera killapin Dieta Imperial nisqa Worms llaqtapi huñunakurqan, chaymanta ñawpaqtaqa Martín Lutero tesisninkunatan defiendenan karqan. Religioso reformadorpa hamusqanmi Carlosta Roma llaqtapi papamanta llumpayta ñitirqa. Kayqa Carlospaqqa ñawpaq sasachakuymi karqan, chaymi qallarirqan católico romano ñawpaq taytankunata hatun waqyakuywan, chaytan Dieta nisqapi leerqanku. Lutero qillqasqanpa esencianta mana kutichiyta munaptin, Dieta nisqamanta lluqsiptin, Charlesqa Edicto de Gusano nisqatam qillqarqan. Chaywanmi Luteroq yachachikuyninkunata mana chaskirqanchu, aswantaqa protestante religion contra guerrata willakurqan.
1521 watapaqqa Carlosqa papap mañakusqanmi karqan, Alimanyap reyninpas kasqanraykum Italiapi, Franciapipas awqankunawan achka maqanakuykunapi karqan. Chay ruwasqanmi karqan qolqeta necesitasqan, chayta chaskinanpaqqa, Españaq kamachisqan territoriokunamantan tukuy imata horqoyta atirqan. Kay necesidadmi ruwarqan Portugalmanta Isabelta, Carlospa mana kasqanpi, payqa kallpachakusharqanmi Imperio Otomanowan maqanakuyta hark’ayta, Hamburgo llaqtaman invasión nisqatapas, chaymantan payqa karqan, Pizarroman hatun atiykunata qospa gobernador hina huk “supuesto Imperio”, nispa. Huk rimaypiqa, Tahuantinsuyu sutiyuq yupaychasqa Imperiotaqa huk español engañaqmi inventarqa, paymanmi chayna hatun allpata iskay wata manaraq chay allpata maskay qallarichkaptinpas chayna hatun allpata kamachikuq kananpaq quykurqa. Chayraykun ancha importante kanman Españaq guerrata willasqanmanta, chay reino imaginario nisqa Tahuantinsuyu nisqawan. Ancha sut’ita chaninchanapaq imachus pasasqanmanta leenanchismi Portugalmanta Isabelpa firmasqan documentota 1529 watapi, watakuna ñawpaqtaraq Atahualpawan ch’aqway kashaqtin. Chiqaptaqa, watakuna manaraq “imperio inca nisqa atipay” qallarichkaptin, kaypi qillqasqa, huntasqa pruebapas, llapan reino inka nisqa, Tahuantinsuyupas llulla kasqanmanta. Rimashanchismi huk reina portuguesamanta (Portugal nacionpi naceq, wiñasqapas) payqa casarakuspan, ayllunwanmi español coronata kamachirqan, pay kikinmanmi atiykunata qorqan huk territoriopi, chay territoriopiqa manan derechoyoqchu karqan. Kay qillqasqapa ukunpi, chaymi ancha mana yuyayniyuq, chaymi sonsokunapa comedianmanta lluqsichkanmanpas hina. Payqa huk kuchi uywaqmanmi derechokunata qon hatun hatun hatun territoriokunapi, chaykunatan kuchi uywaqqa mana rikusqachu, aswanpas Gallo islamanta huk islaman riq barconllan. Hinaspapas kunan p’unchaykunapin runakunaqa yapamanta rimanku llulla willakuyta, admirasqa monumentokunawan, chay monumentokunataqa inkakunaq ruwasqanman hinan. Paykunaqa manan chay hinachu karqanku. Huk aylluman, chay ayllumanta tawa miraykunamanpas 13.800 watakuna historiata pisillapi willawaq. Manaña inka nisqa runakunaq rimayninpas kanchu chaypas, puquina wiraqochakunaqa wañusqa rimaymi. Chiqamanta, Puma Punkupi, Tiwanacopi wasikuna ruwayqa mana ima ruwayniyuqchu wak ayllukuna wasichakuywan. Manataqmi Ollaytambowanpas tupachinachu chaypas hukniraqmi Machu Picchumanta Cuzcomantapas, Ingapircamantapas hukniraqmi. Valle Upanopi utaq Pirámide de Colibrípi utaq Manapi ruwasqakunamantaqa aswan pisillam. Imaymana ayllukuna, hukniray culturakuna, hukniray simikuna llapanku borrasqa huk ruwasqa imperio ukhupi huk Kuchi uywaq Francisco Pizarro ambicionninwan.
Chay qelqakunapin nin: Ñawpaq rimay: 1.1.
Reina. Qanmanta rimaspaqa, Capitán Francisco Piçarro, Castilla del Oro llaqtapi tiyaq, qanpaq hinallataq yupaychasqa tayta Don Hernando de Luqueq sutinpi, yachachiq hinallataq qhawaq Iglesia de Darién, vacante sede central, chaymi kashan chay nisqa Castilla del Oro llaqtapi, hinaspataq capitan Diego de Almagromanta, Panamá llaqtapi tiyaq, willawarqanku qanpas compañeroykikunapas, serviyta munaspayku, hinallataq reypa Coronanchispa allinninwan yapakuyninwan ima, phisqa watata, aswan pisita, chaywan licencia hinaspa parro Pedrarias Dávila, gobernadorniyku hinaspa capitán generalniyku pichus karqan chay nisqa Tierra Firmemanta, qanmi encargakurqanki riyta conquista, descubrir, pacificar hinaspa poblar costa del mar Sur de la Dierra, parte oriental , gastoykiwan hinallataq nisqa compañeroykikunamanta, tukuy ima chay partepi aswan karuman atisqaykita, chaypaqmi iskay barcokunata ruwarqanki, huk vergantinatapas chay nisqa costapi; Hinaspa chayna kaypi (chaynapi chay aparejokuna hinaspa equipokuna necesario chay viajepaq hinaspa flotapaq Nombre de Diosmanta, chaymi norte costa, huknin sur costaman) chaynallataq runakunawan hinaspa huk imakuna necesario kaqkunawanpas for the Nisqa puriypi, hinallataq chay nisqa armadata wakmanta hatarichiypi, askha qori pesokunata gastarqanki; hinaspataq rirqanki ruwanaykipaq, hinaspa ruwarqanki, chay nisqa tariyta, maypichus askha peligrokunata, sasachakuykunata ima pasarqanki, yaqa llapanmi saqerqanki llapa runakunata qanwan tiyaq mana runayoq islapi, chunka kinsayoq runakunallawan mana saqeyta munaq . chaypiqa qanpas compañeroykikunapas kinsa chunka waranqa qori peso masnintan gastarqankichis. Hinaspa chayta munaspayki serviwanaykikupaq. Munankimanmi chay nisqa conquista de la población nisqa gastoykiwan, misionniykiwan hinalla puririchiyta, mana ima ratopas obligasqa kaspayki kaypi gastokuna ruwasqaykimanta paganaykipaq nitaq satisfacenaykipaq, aswanta kay capitulacionpi qosqasuykimantaqa. Hinaspa mañakuwarqanki hinaspa mañakuwarqanki huk favorta kamachinaypaq chay nisqa hallp’akuna atipayta encarganankupaq, hinallataq qan qonaykipaq hinaspa qonaykipaq chay favorkunata, hinallataq condicionkuna hap’isqa kasqanwan. Chaypin kamachirqani kay tiyanata, capitulación nisqatapas qankunawan apanankupaq:
1. Ñawpaqtaqa, licenciata, kamachiyta ima quyki, chay nisqa Capitán Francisco Piçarro, chaywan Noqaykupaq, sutiykupi, Corona Real de Castilla nisqapi ima, chay nisqa tariyta, atipayta, runayayta ima, chay nisqa provincia Perú suyupi puririchinaykipaq, iskay pachak legua allpakama kikin quchapatanpi. Chay nisqa iskay pachak ligakuna qallarikun chay llaqtamanta chay indio simipi sutichasqa Teninpulla, qhepamantaq sutichasqa Santiago, chayanankama Chincha llaqtaman, chaypin rikukunman chay nisqa iskay pachak legua costa nisqa aswan pisita otaq aswan pisita.
2. Iten, entiendey prometido kay servicio de Dios y Ñuqaykupaq, hinallataq yupaychay runaykita hinallataq favorecesunaykipaq, prometeyku qanpaq gobernadorninchista hinallataq capitan generalta llapan nisqa provincia de Perú hinallataq allpakuna hinallataq llaqtakuna kunan hinallataq in . hamuq oviere llapan nisqa iskay pachak ligakunapi, tukuy kawsayniyki p’unchaykunapaq, sapa wata qanchis pachak iskay chunka phisqayoq milli maravedís sueldowan, yupasqa p’unchaymantapacha kay Reinonchiskunaman barcopi purisqaykimantapacha chay nisqa llaqta runakunata hinalla purichinaykipaq hinaspa conquista , chaytan paganayki alquilerkunamanta, derechokunamantawan Noqaykuman perteneceq chay nisqa allpaman, chay allpamanmi pertenecenki, chaypin runayachinaykipaq yuyaykunki. Chay sueldomantan paganayki, sapa wata, alcaldeta, chunka escuderota, kinsa chunka peonkunata, doctorta, farmaciatawan. Mayqin sueldotan paganayki tiyan oficiales de tierno kusikuy.
.
4. Astawanqa, permisota qoyki, chay hinapi, oficialniykupa rimanakuyninwan, chay nisqa allpakunapi, provinciakunapi Perú suyupi tawa fortalezakama, chay partekunapi, aswan allin kaqkunapi, chay nisqaykuman rikchakuq partekunapi, maypipas. . Hinaspa chaykunaq dueñon kayta qosunkiku, qanpaq hinallataq iskay herederoykikunapaq, subsesorniykipaqpas, hukmanta hukmanta, sapa huk watapi qanchis chunka phisqayoq waranqa maravedís sueldowan, sapankan chay nisqa fortalezakuna chay hina fechayoq . Chaytan ruwanayki gastoykiwan, mana Ñoqayku nitaq qhepayku hamuq reykuna obligasqa kashaspa pagasunaykipaq chay hinata gastasqayki horapi. manataqmi pichqa watamantachu chay fortaleza tukusqa kasqanmanta, sapa chay nisqa pichqa watakunapi pagasunkichik chay nisqa gastomanta pichqa kaq parteta, chay nisqa allpapa rurunkunamanta.
.
6. Hukkuna, yupaychananchismi, allin kawsayta, doctrinata ima, chay nisqa don Hernando de Luqueq runanmanta, kunan pachamanta aswan Santo Taytanchis Túmbez llaqtapi obispo hina, chay nisqa provinciapi, gobiernopi ima. de Perú, diócesispa limitekunawan chayta Noqaykuwan, abtoridad apostólicawan, payman señalasqa kanqa. Hinaspa chaykamaqa chay nisqa obispadomanta Torokuna hamuchkanku, payta ruwasun universal protectorta llapa indiokunapa chay nisqa provinciapi, sapa wata waranqa ducat sueldoyuq, chay nisqa allpapa alquilerniykumanta pagasqa, ñuqaykukama eclesiásticos nisqakunan kanku, chaykunatan pagakunman.
7. Hinallataq, Por Quanto Nos Aviades mañakurqan, qanwan hinallataq nisqa sutipi, qan fiziewan khuyapayakuywan wakin vasallokuna chay nisqa allpakunapi, hinallataq kunan pacha saqesaqku ruwanaykupaq imaraykuchus mana llapan relación paykunamanta kanchu . , yupaychayniykuqa, willasqa kasqaykukama, quyku kaypi Kaymi servicioykupi kachkan hinaspapas llamkaynikichikpa hinaspa servicioykichikpa allinchakuyninpaq hinaspa satisfaccionninpaqqa allinmi, iskay chunka kaq parteyuqmi kanki llapa ñuñukunamanta chayta Ñuqayku Sapa watanmi chay nisqa hallp’api hap’isunchis, mana waranqa phisqa pachak ducatmanta aswan kaqtin: molino qanpaq chay nisqa capitan Piçarro, phisqa pachaktaq chay nisqa Diego de Almagropaq.
8. Hukkuna, chay nisqa capitan Diego de Almagroman favorecesun, chay fortalezaq posesionninmanta, chaytan ay <u>Oviere chay nisqa Túmbez llaqtapi, chaymi chay nisqa provincia Perú suyupi, pachak waranqa qolqewan. maravedis sapa wata, iskay waranqa masnin maravedis sapa huk wata yanapakuy de costo llapan pagasqa chay nisqa alquilerkunamanta chay nisqa allpamanta, chaymantan kusikunan chay nisqa Françisco Piçarro chay nisqa allpaman chayamusqan p’unchaymantapacha, chaypas chay nisqa Capitán Almagroqa Panamá suyupi otaq huk cheqaskunapi qhepan, chaymi qanpaq hina. Hinaspa huk churi churinta ruwasun, chaynapi huk churikuna hinaspa warmi churikuna llapa Indies, Islas hinaspa Continentepi Océano Lamar quchapi kusirikunankupaq hinaspa kusikunanku honorkunawan hinaspa preeminenciakunawan kusikunanpaq.
. munay, hinallataq allinninchispaq, chay nisqa Tierra Firme nisqapi tiyaqkunaman qosqanchisman hina, qosqanchisman hina. Hinaspa indiokunamanta hinallataq naborias nisqamanta rimaspaqa, chay naborias nisqakuna qankunaman hap’isqaykimanta, encargasqa kasqaykimantapas, munayniykun munayniykutaqmi hinaspa kamachiyku chaykunata hap’inaykipaq, kusikunaykita, servinaykipaqpas, manataqmi qechusqa kanankupaq nitaq qechusqa kanankupaqpas. munasqanchik kasqanman hina unayta hurqusqa.
. chay nisqa soqta watata tukuspankutaq isqon kaq watata pagarqanku, chhaynapin sapa wata uraykamurqanku, phisqaman chayanankukama. Ichaqa qorimanta huk imakunamantapas qespichisqa otaq sillasqa otaq imawanpas, sut’inmi tukuy kaymanta phisqa kaq t’aqata pagawananchis.
11. Hukkuna, chay nisqa hallp’api tiyaqkunaman kicharikunanchispaq, chay nisqa soqta watapaq, aswan askhataqmi, kaymi kanqa ñoqanchispa munayninchis, almoxarifadgo nisqamanta, llapan apamusqankumanta, wasinkupi qonankupaq, qonankupaqpas, mana kaqtinqa, manachu. rantikunapaq. Hinallataq imakunatachus paykuna kikinku qhatusqankumanta, hinallataq mayqen huk qhatuqkunamantapas, qhatuqkunamantapas, hinallataq iskay watalla paykunata chimparqayku.
.
. Hinaspa hinallataqmi atiyta qosaqku, sutiykupi, kamachikuq kasqayki pachapi, chay nisqa hallp’api indiokunaq encomienda nisqa ruwanaykipaq, chaypin waqaychanki Instrucciones nisqakunata, Hordenanças nisqakunatapas, chaykunatan qosunkiku.
14. Iten, mañakusqaykiman hina, ruwasun hatun pilotonchista Mar del Sur nisqamanta Bartolomé Ruiz llaqtaman...
15. Hukkuna, kusisqa kayku, gustaykutaqmi qan, nisqa Capitán Piçarro, yupaychayniykuman hina, munayniykuman hina, Flores islaykupi indiokunaq gobiernonwan administracionninwan, Panamá qayllapi kaq, hinaspa kusikuy , qanpaq hinallataq pikunapaqpas qanpaq llapan utilizacionkunamanta, chay Islapi kanman, hinallataq allpakuna hinallataq parcelas hinallataq urqukuna hinallataq sach’akuna hinallataq minerokuna hinallataq perla challwakuna, sichus obligasqa kanki chayrayku qowanaykichispaq hinaspa Castilla del Oro llaqtaykuman, sapa wata munayniyku chayta hap’inaykipaq, iskay pachak waranqa maravedís, hinallataq phisqamanta aswan llapan qorimanta, perlakunamanta ima, mayqenpas, mayqen runapas chay nisqapi horqoyta atinman isla Flores, mana ima dañoyoq, chay nisqa indiokuna chay nisqa isla Floresmanta mana perla challwaypi nitaq qori minakunapipas huk q’illaykunapipas llank’achiwaqchischu, aswanpas huk chakrakunapin, chay nisqakunaq utilizacionninpipas allpa, chay nisqa marinaykipa mikuyninpaq hinaspa mantenimientonpaq, chaynallataq chay nisqa allpapaq ruwasqaykimantapas. Hinaspa permitiyku sichus qankuna, nisqa Francisco Piçarro, Oro llaqtamanta Castilla llaqtaman chayamurqankichis chayqa, iskay killa ukhupi, declarakunaykichista nisqanchis gobernadorman, juez de residenciaman pichus chaypi kashan, pimanmi mana encargayta munankichischu chay nisqa isla Floresmanta, chay hina kaqtinqa manan tenuochu kanki, obligasqachu kanki chayrayku chay chunka iskayniyoq waranqa maravedís nisqa qolqeta paganaykipaq, hinallataq pay qhepananpaq chay nisqa islata kapuwanchis, kunan kasqanchista hina.
16. Iten, teniendo en cuenta cuanto ha sido servido en el dicho viaje y descubrimiento Bartolomé Ruiz e Cristóval de peralta e pedro de candía y Domingo de Safaluce e niculas de Rivera e Qüellar E alonso de Molina e Pedro e García de Gerez e Antón de Carrión hinallataq Alonso Brizeño hinallataq Martín de Paz hinallataq Juan de la Torre, hinallataq qowasqaykirayku khuyapayakuyta mañakuwarqanki, mañakuwarqankipas, Fazer khuyapayakuypa khuyapayakuyninmi, munayninmi, imaynan kaywan ruwasqayku hina pikunachus mana noblechu kanku, chay partekunapi reqsisqa hallp’amanta notorio noblekuna kasqankuta, chaykunapipas llapa Indiesninchiskunapipas, islakunapi, Océano Lamar qochapa hatun suyunkunapipas, preeminenciakunawan, libertadkunawan, huk imakunawanpas kusisqa kasqankuta, chaykunatan kusikunku, waqaychananku ima kay Reinonchiskunaq reqsisqa hallp’ankunaq allin reqsisqa takyasqa hallp’ankunaman; hinaspapas, ñawpaq rimasqakunamanta noble runakunamanpas, espuelas qoriwan llusisqa kantuyoq caballoyoq kanankupaq, ñawpaqtaqa chhayna casopi necesitakuq willakuykunata qospa.
. Hinaspapas mana chaykunata mañakuspaykiqa, ama pisi kallpayasunchu chaykunaq chaninmanta, nitaq imatapas paykunarayku.
18. Mana chayqa, vos fazemos merce[d] chunka kinsayoq pachak maravedís nisqamanta, Castilla del Oro llaqtapi pagasqa, artillería nisqamanta, munición nisqamantawan, chaykunatan apanaykipaqña kashanki chay nisqa provincia Perú suyuman, Sevilla Wasipi funcionarionchiskunaq qolqenta apaspa chhaynata rantisqaykikunamanta, ima qolqetachus gastasqaykimantawan, chaypa interesninta, cambiayninmantawan yupaspa; Hinaspa aswanta, huk iskay pachak ducatkunaq khuyapayakuyninpin kanki, Castilla del Oro llaqtapi pagasqa, chay nisqa artillería nisqa carritota, munición nisqatapas huk imakunatapas yanapanaykipaq, Diospa Sutinmanta chay nisqa Sur Markama.
19. Hukkuna, permisota qosqaykiku, kunan pacha qosqaykuman hina, chay hinapi kaykunamanta Reinonchiskunamanta otaq Portugal Reinomanta hinallataq Cabo Verde Islakunamanta, otaq maymantachus qan otaq pichus atiyniyki kanman Munanki chayqa gobiernoykipa nisqa allpanman pasayta hinaspa pasayta atispa pichqa chunka yana kamachikunata, chaypim kimsa kaq partenpas warmikuna, mana tukuy derechoyuq Ñuqaykupaq, ichaqa sichus llapan utaq parten, islakunapi de Hispaniola, San Juan, y Cuba y Santiago, utaq Castilla del Oro llaqtapi, utaq huklawkunapipas chay kikin sitiopi kaqkuna. Hinaspa kaywan chaykunata churayku, Cámara nisqaykuman, Haciendaykumanpas.
20. Hukkuna, chay nisqa hallp'api ruwasqa hampina wasiman khuyapayakuyta, limosnatapas qosaqku, payman risqanku wakchakunata, pachak waranqa maravedís nisqamanta, chay nisqa hallp'aq Cámara nanayninkunapi kacharichisqa .
21. Chaynallataqmi, chay nisqa allpapi punta kaq tiyaqkunapa mañakuynikichikmantawan consentimientoykichikmanta, niyku khuyapayasun, kay hinata ruwasqanchikman hina, saminchasqa allpapa espiritunkunaman, cepillopa hinaspa tailings nisqapa derechonmanta, chaytam ovies . chaypi ruwasqa fundiciónkunapi, chaymantan kamachisaqku Provisionniyku formapi qosqa kananpaq.
22. Aswan karumanmi niyku kamachisun, kaywanmi kamachisun hamuspa Panamá llaqtapi tiyanankupaq, otaq maypitaq qanpaq huk carpintero hinallataq caulfateo, sapankankutaqmi sapakama kinsa chunka waranqa maravedisniyoq kanqaku. wata, chay nisqa llaqtapi tiyayta qallarisqankumantapacha utaq maymanchus, nisqankuman hina, payta kachanki. Pikunachus kamachisaqku pagayta gobiernoykiq nisqa hallp’anmanta oficialniykupaq, yupaychayniyku hinallataq munayniykuman hina.
23. Iten, chay kamachiyta kamachinki formapi chay hinapi chay nisqa costa del mar Sur nisqapi ima buquekunatapas necesitasqaykita hap’inaykipaq, dueñonkunaq consentimientonwan, chay viajekuna ruwasqaykipaq chay nisqa hallp’aman, pagaspa. chay buquekunaq dueñonkuna chay carga nisqa chanin, mana huk runakuna huk partidokunapaq alquilasqankurayku.
24. Chhaynallataqmi, kamachisaqku, kaywantaq kamachisaqku, defiendesaqku, kay Reinonchiskunamanta ama rinqakuchu nitaq pasanqakuchu chay nisqa hallp'akunaman mana mayqen runapas chay proyectokunamanta mana chay partekunaman pasayta atiq, chaypi kaq wanachiykunawan chay Leyes y Ordenanzas y Cartas our that I am close to this for Noqanchispaq hinallataq Católico Monarcakunapaq qosqa kanku, nitaq abogadokuna nitaq abogadokuna oficinankuta utilizanankupaq.
25. Mayqen llapan nisqanchismi, hinallataq tukuy ima, partenpas, qoyku, askhawan, qan, nisqa capitan Piçarro, hap’isqa hinaspa obligasqa kay reinonchiskunata saqenanpaq, barcokunawan equipokunawan, mantenimientowan, hukkunawan ima. imakunachus chay nisqa puriypaq necesario kanman Llaqta runakuna, iskay pachak pichqa chunka honorkunawan: pachak pichqa chunka kay Reinokunamanta, puchuq pachakkunatataq Islakunamanta, Mama qucha hatun suyumanta ima apayta atinki; chaykamaqa chay nisqa Tierra Firme sutichasqa Castilla del Oro mana iskay chunkamanta aswanta hurqunkichu, sichus mana chaykunachu kanku pikunachus ñawpaq kaq utaq iskay kaq puriypi ruwasqaykichikpi chay nisqa allpa Perúman tupasqaykichikmanta, imaraykuchus ñuqaykupi paykunaman permisota qoy qanwan kuska libreta rinankupaq. Ima ruranakuna kay p'unchaw datta p'unchawmanta pacha, ñawpaq suqta killa qatiq. Hinaspa chay nisqa Castilla del Oro nisqaman chayaspa, Panamá llaqtanta pasaspa, tenuo kanki chay nisqa viajeta hinalla ruwanaykipaq, chaymanta chay nisqa tariyta, población nisqatapas ruwanaykipaq, huk soqta killa qhepaman.
26. Iten, ichaqa kay Reinonchiskunamanta lloqsispa Perú provinciaman chayaspaykichisqa, chay hazañanchismanta oficialkunata apayta munankichis, qankunawantaq hap’iyta munankichis, paykunan noqanchispaq kanku, nombrasqataqmi kankupas, hinallataqmi religioso otaq eclesiástico runakunapas, chaykunan por Noqaykuqa churasqa kasaqku chay provinciapi indiokunaq, nativokunaq ch’uya católica iñiyninchisman yachachinanchispaq, pikunaq yuyaykusqankuwanmi, qanpas paykunapas, rikunkichis saminchasqa hallp’a atipayta, tariyta, runayachikuyta ima. Pikunamanmi religioso kanki qonayki hinaspa paganayki chay cargata hinaspa mataltageta hinaspa huknin necesario mantenimientotapas, paykunapa runankuman hina, hinaspa llapanku costaykiman, mana imatapas apaspa tukuy chay nisqa navegación nisqapi; chay anchata cobraykiku kayta ruwanaykipaq hinaspa hunt’anaykipaq, Diospaq hinallataq ñoqaykupaq servicio hina, imaraykuchus mana chayqa manchakunakusaqku mana servisqa kasqaykumanta.
27. Además, con la condición de que en la dichapacificacin, conquista y poblacin y tratamiento de los dichos indios en sus personas y propiedad, eres tenaz y obligados a mantener, en todo y para todo, lo que está contenido en los hordenanças y instrucciones chaypaqmi p’unchaykunayoq kayku, hinaspan ruwasqa kanqa, chaykunatan qosunkiku Cartaykupi hinallataq Disposicionniykupi, chaytan kamachisaqku qosqa kananta chay nisqa indiokunaq asignacionninpaq.
28. Hinaspa qan, chay nisqa capitan Francisco Piçarro, hunt’aspa imachus kay haykuypi kashan tukuy imapi, chaymi qanpa responsabilidadniykipi hinallataq responsabilidadniykipi waqaychay hinaspa hunt’anaykipaq, prometeykiku hinaspa seguraykiku reypa siminwan, kunan hinallataq kunanmanta pacha kamachinaykichista waqaychanaykichispaq, hinallataq waqaychasqa kankichis, tukuy ima chay hina qosqaykutapas, ruwasqaykutapas gracias nispa, chay nisqa allpapi tiyaqkunaman, qhatuqkunamanpas. E para execución y cumplimiento dello vos mandaremos dar nuestras Cartas y Provisiones particulares que convengan e menester sean, obligandoos vos, el dicho capitán Piçarro, primeramente, ante escribano público, de guardar y cumplir lo contenido en este asiento que a vos toca, como dicho kayqa. Toledo llaqtapi iskay chunka suqtayuq julio killapi, waranqa pichqa pachak iskay chunka isqunniyuq wata. Ñuqa Reina. Juan Vázquezpa yanapasqan. Condewan Dr. Beltránwan reparasqa.
Conquistadorpa obligacionnin carta (17 agosto 1529):
Llapa kay obligacion cartata rikuqkuna yachachunku imaynatas ñoqa, Capitán Francisco Piçarro, nini: Chayqa Su Majestad kamachisqanrayku, huk cierta asentamientota, capitulaciontawan hap’inaypaq, hinallataq apakusqanrayku, Perú suyupa hallp’ankunata, provinciankunatapas conquistamanta, población nisqamanta ima llaqta Túmbez, chaykunan kanku Mar Sur nisqapi, chaypa tenor nisqa asentamiento y capitulación nisqa kay hina:... [awpaq qillqasqaqa yapamanta ruwasqa]...
Chayraykun kay kunan qelqawan ñoqa, nisqa Capitán Francisco Piçarro, qoni hinaspa reqsikuni hinaspa watakuni, runaywan hinaspa movible hinaspa inmobiliario nisqakuna waqaychasqa kananpaq hinaspa waqaychasqa kananpaq, hinaspa chayta waqaychasaq hinaspa kasusaq, chay nisqa capitulación nisqa, mana utilizasqa haykuypas incorporasqa, llapan llamiwaqniypas, involucrawaqniypas, llapanpi, llapanpaqpas, chaypi kasqanman hina, imayna kasqanman hina, manataqmi risaqchu nitaq rikusaqchu contranpi, nitaq huk partenpa contranpi , kunanpas, imawanpas. nitaqmi imaraykupas, chay nisqa runamanta runay hinaspa bienesniy ruwasqay obligacionman hina, chaymantapas tawa waranqa qori ducatkunata paganaypaq, hinallataq Cámara y Hacienda de Su Majestad nisqapaq chanin chanintapas paganaypaq. Para que ansí chaymanta e salva e cunplir, obligani chay nisqa runata hinaspa movible y inmuebles nisqakunata tribunalkunaman, chaynapi sichus ruwawanku chaymanta, mantener hinaspa cumplimiento, bueno ansi ea chayna complimente hina huk sentencia definitivawan hapisqayman hina mañakuyniymanta hinaspa consentimientoymanta, hinaspa renunciani llapanta hinaspa ima kamachikuykunatapas favorniypi kanman, ley especial hinaspa ley maypi nisqanman hina, chay reconocimiento general kamachikuykunamanta saqiqkuna kanankupaq hinaspa ruwanankupaq, mana valenchu.
Chaytaq Toledo llaqtapi chunka qanchisniyuq p’unchawpi agosto killapi, waranqa pichqa pachak iskay chunka isqunniyuq wata, fechayuq, qusqa ima karqa. Testigokuna pikunachus chaypi karqanku chay nisqa: chay Licentiado Corral hinallataq Rodrigo de Maçuelas hinallataq Diego de Castresán, estanterías tribunalpi. Hinaspa chayta [Pizarro] costumbrenpa señalninmanta señalani, mana firmayta yachasqanrayku [iskay señalmi kan].
Kaymi rikurin Españapa documentonkunapi hinaspa mayqinpa ukunpi chay conquista. Chaymi 1529 watapi huk Imperio llullakuy kamasqa kashan. Pizarropa munaynin, papapa rantinpi kaq Hernando de Luque sacerdotepa munaynin. Portugalmanta rey Carlospa, Isabel reinapa necesitasqankum huk inventasqa reinota paqarichimun. Chayraykupunim Francisco Pizarroqa kamachikun ima aylluña tarikuptinkupas inka nispa sutichasqa kanankupaq. Pizarro Perú suyupi kamachikuq kananpaq reinapa cartanwan kamachikuyninraykum kay hatun imperio inventakun. Cristóbalpa Vaca de Castrota chaylla sientenanpaq pruebaqa manan kanchu chay hina reino, manan kanchu chay hina imperio. Chayqa Vaca de Castro ayllukuna hukniray simiyuq, hukniray costumbreyuq chayna hatun hatun suyupi chaymi ruwanan Pizarrokunata wañuchiy hinaspa chaytapuni ruwan tribunales de justicia nisqakunata sayarichispa hinaspa regionkunata paqarichispa procesota qallarichispa chay independiente kanku huk inventado Imperio de los Tahuantinsuyo nisqapa inventasqa fantasía nisqamanta. Chay raykun payqa Quito llaqtapi Real Audiencia nisqatan kamarqan.
